Deze maand: essentiële oliën

Essentiële oliën (EO’s) zijn het afgelopen decennium in populariteit toegenomen. Deze oliën functioneren steeds vaker als holistische vervangers voor traditionele medicinale behandelingen. Hierdoor gebruikt een toenemende groep consumenten EO’s in plaats van andere voorgeschreven medicijnen. EO’s zijn te vinden in een groot aantal producten, waaronder voedselaroma’s, zepen, lotions, shampoos, haarstylingsproducten, keulen, wasmiddelen en zelfs insectenwerende middelen. EO’s zijn complexe stoffen die bestaan uit honderden componenten. Ze kunnen dan ook sterk variëren in hun samenstelling, afhankelijk van het extractieproces door de producent of de oorsprong van de plant. Het is dan ook moeilijk te bepalen welke paden in het lichaam worden beïnvloed. EO’s hebben verschillende effecten op de menselijke gezondheid. Zoals in veel studies is aangetoond, hebben deze oliën veel psychologische effecten, zoals het verminderen van angst en het behandelen van depressie. De oliën kunnen zelfs helpen bij het in slaap vallen. Bovendien is aangetoond dat ze ook antimicrobiële, antivirale, antioxiderende, ontstekingsremmende eigenschappen bezitten en worden ze gebruikt als alternatief voor synthetische insectenwerende middelen. Hoewel er veel bewezen gezondheidsvoordelen zijn voor essentiële oliën, zijn er ook nadelige effecten. (Ramsey et al. 2020) 

Het mechanisme achter essentiële oliën 

Essentiële oliën zijn veelvoorkomende natuurlijke producten die kunnen worden gebruikt voor verschillende medische toepassingen. In combinatie met de opkomst van antimicrobiële resistentie zijn essentiële oliën bestudeerd als potentiële antimicrobiële middelen. Deze natuurlijk voorkomende verbindingen worden geassocieerd met bacteriedodende, virucide en fungicide activiteit in klinische onderzoeken. Er wordt ook gesuggereerd dat deze plantenextracten niet alleen kunnen worden gebruikt om bijvoorbeeld huidinfecties te bestrijden, maar ook een rol spelen bij het behoud van voedsel en cosmetica vanwege hun antimicrobiële activiteit in combinatie met hun antioxiderende eigenschappen. Het mechanisme van antibacteriële werking wordt vergemakkelijkt door een opeenvolging van biochemische reacties in de bacteriële cel die afhankelijk zijn van het type chemische bestanddelen dat aanwezig is in de essentiële olie. Omdat deze verbindingen lipofiel zijn, dringen essentiële oliën gemakkelijk door bacteriële celmembranen. Bovendien is gemeld dat de oliën kritieke processen van het celmembraan verstoren, zoals nutriëntenverwerking, synthese van structurele moleculen, emissie van groeiregulatoren, energieopwekking en invloeden op het quorumdetectienetwerk voor cel-celcommunicatie. Sommige van de essentiële oliën die vaak worden gebruikt, zijn afkomstig van knoflook, gember, teentje, zwarte peper, groene chili, kaneel, piment, tijm, oregano en rozemarijn.

Net als de effecten op bacteriën, hebben essentiële oliën het vermogen om de homeostase van de schimmelcelwand en cytoplasmatische membranen, met name de mitochondriën, binnen te dringen en te onderbreken. Een van de voorgestelde mechanismen omvat de penetratie van essentiële oliën in de mitochondriale membranen en het veranderen van de elektronenstroom door het elektronentransportsysteem, wat in ruil daarvoor de lipiden, eiwitten en nucleïnezuurinhoud van de schimmelcellen verstoort. Een ander voorgesteld mechanisme is de depolarisatie van de mitochondriale membranen. Deze vermindert het membraanpotentiaal vermindert, wat ionkanalen beïnvloedt om de pH te verlagen en de protonpomp te beïnvloeden. Dit leidt tot schimmelcelapoptose en necrose. Extracten van planten zoals basilicum, teentje, citrus, knoflook, venkel, citroengras, oregano, rozemarijn en tijm hebben hun significante schimmelwerende activiteit aangetoond tegen een breed scala aan schimmelachtige menselijke pathogenen. (Ramsey et al.2020) 

Contactdermatitis als gevolg van essentiële oliën 

Gegevens over de verbindingen van essentiële oliën die contactallergie hebben veroorzaakt, zijn bekend. Dit zijn de zogenoemde terpenen. De terpenen vormen de grootste groep chemicaliën in essentiële oliën. Het aantal geïdentificeerde componenten varieert meestal van 100 tot 250, maar in sommige oliën (lavendel, geranium, rozemarijn) zijn 450 tot 500 chemicaliën gevonden. Veel chemicaliën zijn aanwezig in een groot aantal oliën, tot 98% in essentiele olien voor A-caryofylleen en 97% voor limoneen. Chemicaliën die belangrijke bestanddelen zijn van >20-oliën zijn limoneen, linalool en >-pineen. In veel essentiële oliën zijn er 2 tot 5 componenten die samen meer dan 50% tot 60% van de olie uitmaken. In sommige oliën is er echter één dominant ingrediënt, dat meer dan 50% van de olie uitmaakt, waaronder (E)-anethol in anijs- en steranijsolie, carvon in spearmintolie, 1,8-cineol (eucalyptol) in Eucalyptus globulusolie en (E)-cinnamaldehyde in cassia-olie. De ingredienten zoals de terpenen hebben echter een bekend nadelig effect, en dat is de potentie om een allergische reactie te veroorzaken. (de Groot, 2016) 

De prevalentie van contactdermatitis bij essentiële oliën 

Bijna 80 essentiële oliën (waaronder jasmijn) kunnen contactallergie of allergische contactdermatitis veroorzaken. Hiervan zijn er 45 getest in groepen van opeenvolgende patiënten met contactdermatitis. In de Verenigde Staten zijn momenteel 4 essentiële oliën (tea tree olie, lavender olie, pepermuntolie en ylang-ylang olie) en 1 absolute (jasmijn) aanwezig in de screeningsreeks van de North American Contact Dermatitis Group (NACDG). Er wordt hier getest met 53 essentiele olien, die worden getest op geselecteerde patiënten met een verleden van cosmetische dermatitis of een positieve reactie op parfummixen of andere stoffen die indicatief zijn voor een allergische reactie. Case reports van allergische contactdermatitis zijn bekend voor 67 oliën. Contactallergie voor 13 oliën werd slechts in 1 publicatie genoemd; uitgebreidere literatuur is beschikbaar voor oliën van cananga, kruidnagel, eucalyptus, geranium, jasmijn absoluut, lavendel, citroen, citroengras, pepermunt, roos, sandelhout, groene munt, terpentijn, tea tree en ylang-ylang. De meeste case report publicaties (met 1 of meer patiënten beschreven) werden gevonden voor tea tree olie (n = 30), gevolgd door oliën van lavendel (n = 19), pepermunt (n = 18), geranium (n = 14), terpentijn (n = 12), groene munt (n = 11), ylang-ylang (n = 10), citroen (n = 9), en cananga, kruidnagel, eucalyptus, jasmijn, citroengras en rozenoliën (elk 8 publicaties).

Voor de frequentie van contactallergie voor essentiële oliën kunnen prevalentiepercentages van positieve patchtestreacties, getest bij opeenvolgende patiënten die verdacht worden van contactdermatitis, als indicatie worden gebruikt. Van de 54 essentiële oliën die zijn getest bij opeenvolgende patiënten, hebben elf oliën positieve patchtestreacties teweeg gebracht tussen 1% en 1,5%, en in negen gevallen zijn percentages van meer dan 2% waargenomen. Dit zijn, in volgorde van dalende maximumwaarden, laurierolie (6,9%), terpentijnolie (4,2%), sinaasappelolie (3,2%), tea tree olie (2,7%), citronella-olie (2,5%), ylangylang olie (2,6%), sandelhoutolie (2,4%), kruidnagelolie (2,1%) en costus wortelolie (2,1%). Het lijkt er dus op dat contactallergie voor essentiële oliën als groep niet erg vaak voorkomt. Niettemin reageerde in de Duitse volwassen bevolking 2,5% van de 1141 proefpersonen op terpentijnolie (4,3% van de vrouwen en 0,7% van de mannen). Momenteel worden de hoogste percentages van positieve reacties waargenomen waargenomen met tea tree olie, ylang ylang olie,  en sandelhoutolie. Laatgenoemde olie is verrassend omdat de prijs van sandelhoutolie zo hoog is dat het vrijwel alleen in fijne geuren wordt gebruikt. In terpentijnolie zijn de allergenen C3-carene hydroperoxiden, >-pineen, geoxideerd limoneen, A-pineen, >-terpineol en zelden >-phellandreen. Voor andere oliën kunnen hun belangrijkste allergenen voorlopig worden geïdentificeerd op basis van hun algemene samenstelling en co-reacties op belangrijke ingrediënten in patchtests zoals gedocumenteerd in de literatuur. 50% van de 94 patiënten die allergisch zijn voor kruidnagelolie reageerde bijvoorbeeld ook op eugenol, het belangrijkste ingrediënt (98%) van deze essentiële olie. (de groot, 2016) 

Take-home message 

Essentiële oliën kunnen in de toekomst worden getest bij elke patiënt waarbij contactallergie wordt verdacht. Dit kan op basis van de voorgeschiedenis van de patiënt en het klinische beeld. Mensen met een hoog risico op een mogelijk allergische reactie zijn met name aromatherapeuten, masseurs, mensen die werkzaam zijn in de parfumindustrie en de voedselindustrie en veelgebruikers van essentiele oliën op de huid (al dan niet voor therapeutische doeleinden, met name Tea tree olie). Dit klinkt echter makkelijker dan dat het in de praktijk zal zijn. Het scala aan producten waarin essentiële oliën aanwezig kunnen zijn is breed en lokalisatie van een door essentiële olie geïnduceerde allergische reactie is vaak niet specifiek.

Echter, zijn er een aantal bekende oliën die door de consument beter vermeden kunnen worden, vooral door consumenten met een gevoelige huid. Deze oliën bevinden zich al in het vizier van de NACDG en worden ook toegepast in de screeningreeks bij mensen die verdacht worden van contactdermatitis door essentiele oliën. Deze oliën zijn tea tree olie, lavender olie, pepermuntolie, ylang-ylang olie en jasmijn absoluut. (de Groot, 2016) Naast het vermijden van deze 5 oliën is het bij een vermoeden van een contact allergie door een essentiele olie nuttig om de consument te testen op contactallergie met hun eigen producten, vanwege de sterke variabiliteit die kan optreden in de samenstelling van essentiële oliën. Bovendien kunnen zich in verouderde oliën die zijn blootgesteld aan licht, zuurstof en temperatuurveranderingen nieuwe allergene chemicaliën hebben gevormd (wat bekend is in bijvoorbeeld tea tree olie en lavendelolie), die niet aanwezig zijn in voldoende opgeslagen (koel, donker, onbelicht voor lucht) commerciële teststoffen. (de Groot, 2016) Voor de meeste essentiële oliën zal het testen op 2% tot 5% in vaseline (of beide, tenzij veel oliën worden getest, met het risico op vals-positieven als gevolg van het opgewonden huidsyndroom) waarschijnlijk voldoende zijn. Lagere concentraties kunnen geschikt zijn voor costuswortelolie (0,1%, zeer onwaarschijnlijk, historisch allergeen), zwarte komijnolie (0,5%), steranijsolie (0,5%; het kan de voorkeur verdienen om het hoofdingrediënt, anethol 5%), en cassia- en kaneel (schors) oliën (1%, vanwege de zeer hoge concentraties kaneelaldehyde) te testen. Verder blijft onderzoek naar de chemische compositie van essentiele en plant-based olien zeer belangrijk, om te achterhalen welke potentiele allergenen deze oliën bevatten. 

 

Referenties 

de Groot, A. C., & Schmidt, E. (2016). Essential Oils, Part III: Chemical Composition. Dermatitis : contact, atopic, occupational, drug, 27(4), 161–169. 

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27427817/

de Groot, A. C., & Schmidt, E. (2016). Essential Oils, Part IV: Contact Allergy. Dermatitis : contact, atopic, occupational, drug, 27(4), 170–175. 

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27427818/

Ramsey, J. T., Shropshire, B. C., Nagy, T. R., Chambers, K. D., Li, Y., & Korach, K. S. (2020). Essential Oils and Health. The Yale journal of biology and medicine, 93(2), 291–305. 

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32607090/